رژيم غذايي سالم چيست؟

[پيمان صادقي پري]

تغذیه سالم ارتباط مستقیمی با رعایت تعادل در مصرف مواد غذایی دارد. این امر بدان معناست که در طول روز باید از غذاهایی مختلفی استفاده شود که در این میان میتوان به مصرف مواد نشاسته دارد و حداقل 5 وعده میوه و سبزی اشاره کرد.

مقداری ماهی، گوشت و سایر مواد جایگزین، شیر، کره، پنیر و سایر فراورده های لبنی، مصرف گاه گاه مواد غذایی که دارای چربی بالایی هستند (به ویزه چربی های اشباع نشده)، نوشیدنی ها و غذاهایی که دارای شکر فراوانی هستند، و همچنین مواد غذایی پر نمک در این میان گزینه های متنوعی هستند که باید در رژیم غذایی یک فرد سالم گنجانده شوند.

مواد نشاسته دار

این نوع غذاها شامل مقادیر زیادی کربوهیدرات هستند. همانطور که می دانید کربوهیدرات ها منبع بسیار خوبی برای تامین انرژی به شمار می روند. از جمله مواد غذایی که در این گروه جای می گیرند میتوان به موارد زیر اشاره کرد: نان، سیب زمینی، غلات مثل: برنج، پاستا، و نهایتاً بلغور. مواد غذایی نشاسته دار شامل پروتئین، مواد معدنی، ویتامین و فیبر نیز هستند.

فیبر به هضم مواد غذایی کمک می کند، همچنین از بروز برخی از بیماری های روده ای نظیر یبوست نیز جلوگیری می کند. اغلب مردم به میزان کافی از مواد غذایی فیبردار استفاده نمی کنند. به طور کلی می توان گفت که مردم تنها 3/2 از فیبر مورد نیاز بدن خود را مصرف می کنند.

از بهترین نمونه های مواد غذایی در این گروه می توان به نان و برنج اشاره کرد چرا که نه تنها حاوی مقادیری زیادی فیبر هستند بلکه از بروز بیماری های قلبی و سکته نیز جلوگیری می کنند.

بنابراین بهتر است از این به بعد میزان مصرف غذاهای نشاسته دار را افزایش دهیم.

میوه و سبزیجات

حتماً همه شما به خوبی می دانید که حداقل روزی 5 بار باید از میوه ها و سبزی های مختلف در رژیم غذایی خود استفاده کنید.

اما آیا می دانستید که:

منظور از مصرف میوه و سبزی انواع تازه، یخ زده، آبگیری شده، کنسرو، و خشک شده را نیز در بر می گیرد.
منظور از یک وعده میوه و سبزی 80 گرم اندازه گیری می شود، که در نهایت می توان اظهار داشت که هر فرد در طول روز باید در حدود 400 گرم میوه و سبزی مصرف نماید.
سیب زمینی در این میان جزء گروه میوه و سبزی قرار نمی گیرد چراکه در گروه غذاهای نشاسته دار طبقه بندی شده است.
آب میوه تنها به عنوان یک وعده محسوب می شود و افزایش میزان آن به عنوان یک وعده دیگر به حساب نمی آید.
از حبوبات نیز حداکثر بیش از یک مرتبه نمی توان استفاده کرد.
اما دلیل استفاده این همه میوه و سبزی در رژیم غذایی چیست؟ تحقیقات بسیار زیادی در این زمنیه انجام شده که بیشتر آنها حاکی از این امر هستند که مصرف زیاد میوه و سبزی احتمال بروز بیماریهای قلبی، سرطان، و تعداد بیشماری از بیماری های دیگر را تا حد بسیار زیادی کاهش می دهد.

میوه ها و سبزی ها سرشار از ویتامین، مواد معدنی، فیبر و کربوهیدرات -به شکل شکر- هستند.

گوشت، مرغ، ماهی، تخم مرغ و موارد جایگزین

گوشت، مرغ، ماهی، و تخم مرغ موادی هستند که حاوی مقدار زیادی پروتئین میباشند. پروتئین برای رشد بدن و ترمیم بافت ها یک ماده حیاتی به شمار می رود.

این مواد همچنین شامل ویتامین b نیز هستند. ویتامین b به آزاد کردن انرژی موجود در مواد غذایی کمک می کند و سبب می شود تا انرژی موجود در مواد غذایی تبدیل به ماده مورد مصرف بدن انسان شود.

یکی از ویتامین های گروه b که در گوشت، ماهی و تخم مرغ وجود دارد b12 است. بدن نیاز زیادی به ویتامین b12 دارد. این نوع ویتامین به تشکیل گلبول های قرمز خون کمک کرده و سلامت سیستم عصبی را تضمین می کند.

ویتامین b12 در گیاهان یافت نمی شود-بجز گیاهان سخت- به همین دلیل زمانیکه برای افراد گیاهخوار غذایی را آماده می کنید باید یادتان باشد که به میزان کافی ویتامین b12 برای آنها تهیه کنید.

یکی از بهترین منابع ویتامین b12 جگر است. جگر همچنین دارای مقادیر زیادی ویتامین a نیز می باشد. خانم های باردار باید از مصرف جگر پرهیز کنند چرا که دارای مقدار بیش از حدی ویتامین a می باشد.

غذاهایی که دارای پروتئین هستند، حاوی مواد معدنی زیر نیز می باشند:

آهن: که منبع تولید خون سالم بوده و از بیماری کم خونی جلوگیری می کند.

روی: که به بهبود جراحات و زخم ها کمک می کند.

منیزیوم: که به بدن در تبدیل مواد خوراکی به انرژی کمک می کند.

ماهی

برای برخورداری از یک رژیم غذایی سالم باید سعی کنید که در طول هفته در رژیم غذایی خود حداقل دو وعده ماهی بگنجانید. بهتر است یکی از وعده های غذایی شما به ماهی های پولکی اختصاص پیدا کند.

این نوع ماهی ها می توانند از ابتلا به بیماری های قلبی و انسداد شرائین جلوگیری کنند. از انواع این نوع ماهی ها می توان به ماهی ماکرل، ساردین، آزاد، و قزل آلا (تازه یا کنسرو شده) اشاره کرد. ماهی های ذکر شده شامل نوع خاصی چربی هستند که برای بدن مفید می باشد. همچنین منبع مناسبی از ویتامین d نیز به شمار می روند. همانطور که مید انید ویتامین d به جذب کلسیم در بدن کمک می کند. هر چند ماهی تن نیز منبع خوبی از پروتئین است اما جزء این گروه جای نمی گیرد چرا که پس از طی کردن فرایند کنسرو شدن، مواد چرب مفید خود را از دست می دهد.

شیر و لبنیات

شیر و سایر فراورده های لبنی سهم بزرگی از رژیم غذایی یک فرد سالم را به خود اختصاص می دهند. آنها شامل پروتئین و:

کلسیم که برای دندان ها و استخوانهای سالم مورد نیاز است
ویتامین b به ویژه b12 یا همان ریبوفلاوین می باشد. این نوع ویتامین مزایای بسیاز زیادی دارد که از جمله آن می توان به عملکرد شگفت انگیز آن در تبدیل غذا های مصرف شده به انرژی اشاره کرد.
ویتامین a در غذاهایی یافت می شود که از حیوانات تولید می گردد. البته این ویتامین در ابتدا به شکل کاروتین است؛ کاروتین ماده ای است که بدن می تواند آن را به ویتامین a تبدیل کند و در میوه ها و سبزیجات نارنجی رنگ مانند: هویج، سیب زمینی شیرین، و هلویافت می شود.
غذهای پرچرب و نوشیدنی های شیرین

میزان متناسبی از چربی اشباع نشده برای بدن سودمند می باشد. انواع مختلفی از چربی ها را می توان در موادی نظیر: گوشت، کره، مارگارین، پنیر، شیرینی های میوه دار، و کیک یافت کرد. البته مصرف بیش از اندازه چربی سبب افزایش وزن می شود. از سوی دیگر چربی های اشباع شده ریسک ابتلا به بیماری های قلبی و سایر بیماری های رایج را نیز بالا می برند.

مصرف غذاها و نوشیدنی های شیرین یکی از عوامل اصلی پوسیدگی دندانهاست. بنابراین سعی کنید تا میزان شکر مصرفی را به حداقل برسانید.

چربی

چربی ها انو اع مختلفی دارند. از آن جمله می توان به چربی های اشباع شده، اشباع نشده و چند اشباعی اشاره کرد. به علاوه انواع دیگری از چربی ها نیز هستند که از چربی های یاد شده ساخته می شوند و با نام چربی های با ترانس بالا و پایین شناخته می شوند.

سعی کنید از میزان چربی های موجود در رژیم غذایی خود کم کنید. به ویژه چربی های اشباع شده و ترانس بالا. برای حفظ سلامتی نیاز به میزان مشخصی چربی است اما معمولاً بیشتر افراد در مصرف آن زیاده روی می کنند. چربی ها از میزان انرژی بسیار بالایی برخوردار هستند؛ میزان مشخصی چربی، دو برابر کربوهیدرات و پروتئین انرژی آزاد می کند. در قدیم زمانیکه به اندازه کافی غذا وجود نداشته، از این مورد بهروری مناسب به عمل می آمده، اما این روزها که غذا به میزان فراوان در دسترس همگان قرار دارد، دیگر نیازی به استفاده بیش از اندازه از چربی ها نیست. اکثر افراد بیشتر از آن چیزی که در بدنشان سوخته می شود، از چربی ها استفاده می کند.

از معایب چربی تنها نمی توان به چاقی اشاره کرد. چربی های اشباع شده و ترانس بالا سبب بالا رفتن کلسترول خون شده و ریسک ابتلا به بیماری های قلبی را نیز افزیش می دهند. البته باید توجه داشت که چربی های اشباع نشده میزان کلسترول خون را کاهش می دهند. بنابراین بهتر است که سعی کنید چربی های اشباع شده مانند کره را با چربی های اشباع نشده نظیر روغن زیتون و روغن کانولا جایگزین کنید. همچنین میزان مصرف مارگارین را کم کرده و حتی الامکان آنرا به حداقل برسانید چرا که شامل مقادیر زیادی چربی با ترانس بالا می باشد.

توجه داشته باشید که اگر:

ماده غدایی که در هر 100 گرم حاوی 20 گرم چربی و یا بیشتر باشد، پرچرب محسوب می شود.

ماده غذایی که در هر 100 گرم حاوی 3 گرم چربی و یا کمتر باشد، کم چرب محسوب می شود.

شکر

بیش از نیمی از کودکان 11 تا 14 سال و 3/2 نوجوانان 15 تا 18 سال دچار پوسیدگی دندان هستند. این امر به دلیل ایجاد پلاک بر روی دندان هاست. این پلاک ها از باکتری های خاصی در شکر ایجاد می شوند به این ترتیب که شیرینی موجود در مواد غذایی را به اسید تبدیل می کنند. از غذاهایی که دارای شکر اضافه هستند می توان به نوشیدنی های بدون الکل، شکلات، مربا، کیک، پودینگ، بیسکوییت و بستنی اشاره کرد. دلیل اصلی پوسیدگی دندان، شکری است که در غذاها و نوشیدنی هایی یافت می شود که در میان جوانان طرفداران بسیار زیادی دارد. در این میان می توان به نوشیدنی ها، کیک و شیرینیجات اشاره کرد.

همچنین کودکانی که از نوشیدنی های شیرین استفاده می کنند نسبت به سایر همسن و سال های خود که از این نوع نوشیدنی ها مصرف نمی کنند، دارای وزن بیشتری هستند.

شکر طبیعی در شیر و میوه جات یافت می شود به همین دلیل باید مصرف شکر اضافه را از رژیم غذایی حذف کنیم.

نمک

نمک حاوی سدیم می باشد. مصرف سدیم بیش از اندازه باعث افزایش فشار خون میشود که در نهایت ریسک سکته و بیماری های قلبی را افزایش می دهد.

در میان کشورهای مختلف به نظر می رسد که مردم انگلستان بیش از مقدار مورد نیاز بدن خود، نمک استفاده می کنند. شاید یکی از دلایلی که اغلب مردم این کشور دچار بیماری فشار خون هستند، همین رژیم غذایی پر نمک است.

برای بهبود رژیم غذایی خود می توانید:

از افزودنی های کم نمک استفاده کنید
محصولاتی را انتخاب کنید که حاوی میزان کمتری نمک هستند
در حین آشپزی از مقدار زیادی نمک استفاده نکنید.
به طور کلی یک فرد بالغ نباید روزانه بیش از 6 گرم نمک مصرف کند (این مقدار نمک برابر با 2.5 گرم سدیم است). بیشتر نمکی که ما استفاده می کنیم از کالاهای خریداری شده است. به همین دلیل زمانیکه مشغول خرید هستید سعی کنید در میان کالاهای مشابه، محصولی را انتخاب کنید که حاوی مقدار نمک کمتری است.

برای انتخاب مناسب حین خرید به خاطر داشته باشید:

ماده غذایی که در هر 100 گرم از آن مقدار 0.5 گرم سدیم وجود داشته باشد، پر نمک است.

ماده غذایی که در هر 100 گرم از آن مقدار 0.1 گرم سدیم وجود داشته باشد، کم نمک است.

اگر برای کودکان غذا درست می کنید، باید از میزان نمک مصرفی آگاهی کامل داشته باشید و تا جایی که ممکن است میزان مصرف آنرا کاهش دهید.